مقصود ما عبارت‌پردازی و اطلاعات خارجه نیست بلکه با قلمی شکسته و افکاری خسته، با زبانی الکن می‌خواهیم اظهارات خود را از نظر افراد ملت بگذرانیم...جنگلی‌ها می‌گویند ایرانیان باید در خانۀ خود بدون تجاوز و اذیت همسایگان براحت مشغول اصلاحات باشند...ما قبل از همه چیز طرفدار استقرار استقلال مملکت ایرانیم...بعد از احراز استقلال، اصلاحات اساسی مملکت در رفع فساد تشکیلات دولتی نقطۀ نظر ما است که هر چه بر سر ایران آمده از فساد تشکیلات است...مقالات آتشین نوشتیم، رجزخوانی‌ها نمودیم.

حکومت مرکزی شوروی ذهنیت روشن و برنامه مشخصی در مورد وقایع گیلان نداشت و همه این تحولات را همانند عمل انجام‌شده می‌پذیرفت. هدف مسکو چیز دیگری بود: حداکثر بهره‌برداری از وقایع گیلان علیه انگلیس... وزیر امور خارجه شوروی در گرماگرم ماجراهای گیلان نوشت: «جمهوری ایران شوروی بدون میرزا کوچک‌خان هم به حیاتش ادامه می‌دهد. کوچک‌خان به عنوان یک چهره محبوب مفید است، ولی تا اندازه‌ای هم به واسطه عدم درک کامل از سیاست انقلابی و کم‌تحرکی و حسابگری خود زیان‌آور است.»

شما باید برای نگاه به نهضت جنگل از آن عکس‌ها و نقاشی‌ها و اندیشیدن به شماری از روستاییان گیلانی که در پی آن‌ها روان بودند فاصله بگیرید. اولا همه را پاک ندانید چه آنکه اسناد بیانگر دلبستگی و وابستگی برخی از آنان به سیاست‌های دیگر است...تسبیح گرداندن و گاهی استخاره گرفتن افراد بسیاری را در کنار میرزا حفظ کرد...برای میرزا کوچک‌خان دل بستن به آمیزه‌ای از اسلام‌گرایی و ملی‌گرایی و بلشویسم کار سخت و قابل گریزی نبود...نهضت جنگل نامش را از درخت‌زار نگرفته، بلکه برگرفته از روزنامه جنگل است.

احسان طبری واقعه ملاسرا و کشته شدن حیدرخان را ناشی از بدگمانی میرزا به دیگر اعضای نهضت و توطئه یارانش می‌داند...همایون کاتوزیان اختلافات میرزا کوچک‌خان و حیدر‌خان را آنگونه نمی‌بیند که قصد جان هم را بکنند...امیرحسین فردی نویسنده کتاب «کوچک جنگلی» معتقد است که حیدرخان به دست مجاهدان جنگل ولی خودسرانه کشته شد و میرزا در این کار نقشی نداشت...ایرج صراف بیش از همه احسان‌الله خان را در مظان اتهام قتل عمواوغلی می‌داند: «بعید نیست که تیر خلاص را هم خود احسان‌الله خان زده باشد.»